کریم خان فرزند ایناق خان، رییس ایل زند بود که در روستای پیروز (پری) از بخشهای ملایر زندگی می کردند در میان فرزندان ایناق خان، کریم خان، مردی شمشیر زن، دلیر، خردمند و دانا شناخته شده بود و او را «توشمال» به معنی بزرگتر و کدخدا می نامیدند.

در دوران صفویه و افشار گاهگاهی به عثمانیها و زمانی به افغانها می تاختند و دارائی آنها را به یغما می بردند و با این کار بر آن بودند که دشمنان را از ایران برهانند.  در این راستا دکتر نوائی می نویسد: «این طایفه به هیچ قدرتی سر فرود نیاورد، نه خراجگزار افاغنه شد، نه خدمتگزار عثمانیان، بلکه با روش جنگ و گریز به اصطلاح آن زمان «قزاقی» دائماً مزاحم اردوی عثمانیها بودند.»

ایل زند در زمان نادر شاه

 این ایل در زمان نادر شاه به خراسان کوچ داده شد و در «دره گز» جایگزین شدند. نادر شاه تنی چند از دلاوران ایل که کریم خان یکی از آنها بود به سپاهیان خود افزود. کریم خان از خود دلیری و دلاوری نشان داد و یکی از سرداران سپاه نادر شد.

ایل زند  بعد از مرگ نادر شاه

پس از کشته شدن نادر، برگ نوینی در تاریخ زندگی ایل زند باز شد و آنها از تبعید گاه خود به دیار کهن «پری» بازگشتند.کریم خان پس از جنگ و ستیز با رقیبان خود که بیشتر از سران بختیاری بودند، در سال 1179 هجری برابر با 1759 وارد شیراز شد، آنجا را پایتخت قرار داد و به شاهی رسید.او تا پایان زندگیش هرگز نام شاه و سلطان را نپذیرفت و خود را وکیل الرعایا خواند زیرا به این باور بود که وکیل مردم ایران است.  پناهی سمنانی، در کتاب آغا محمد خان قاجار، «  به راستی عنوان جالبی بود. نه پیش از او کسی از این عنوان پرشکوه استفاده کرده بود نه پس از او. پس پاسخ را در شخصیت و مشرب خود او باید جستجو کرد. این عنوانی بود که او از سر عقل و درایت به آن قناعت ورزیده بود.»

سیاست داخلی کریم خان

او نخستین ایرانی پس از ترُک و مغول بود که در سراسر ایران فرمانروائی کرد. خان پاک دل و بی پیرایه زند، توانست آرامشی را که آن زمانها مردم ایران آرزومند آن بودند، برایشان به ارمغان آورد. مردم توانستند پس از مدتها جنگ و تنگدستی و بیماری که در دوران نادر شاه و جانشینان او ایران را فرا گرفته بود، در آسایش، با نشاط و شادی زندگی کنند. کریم خان 14 سال پایان عمر را چنان پی ریزی کرد که خود و مردم ایران آسوده و شاد بودند.

 کریم خان فردی بی سواد اما هوشمند و با تدبیر بود و به آرامش و رفاه مردم اهمیت می‌‌داد و به دانشمندان ارج میگذاشت. وی کارخانه‌های چینی سازی و شیشه گری در ایران احداث کرد. صنایع و بازرگانی در دوره وی رونق فراوان یافت.

 سیاست خارجی کریم خان زند 

 تنها کشورگشایی دوران فرمانروایی اش گشودن شهر بصره و ستاندن این شهر از عثمانیان بود که البته آن هم رویه بازرگانی و اقتصادی داشت. در زمان او بندر بوشهر مرکز تجارت و داد و ستد شد.

کریم خان از انگلیسی‌ها دل خوشی نداشت و همیشه میگفت که انگلیسی‌ها می‌‌خواهند ایران را مانند هند کنند بنابراین با دیگر کشورهای اروپایی نظیر فرانسه و هلند به امور بازرگانی می‌‌پرداخت.

با این همه انگلیسی‌ها از هر دری که رانده می‌‌شدند از در دیگری می‌‌آمدند. دوران پادشاهی کریم خان آغاز دوران استعمار کشورهای آسیا و افریقا بود و برخی کشورهای اروپایی نظیر انگلستان و فرانسه تلاش بسیاری برای جلب توجه کریم خان و غارت ثروت‌های ملی ایران به کار بردند.(منبع: جامعه‌شناسی نخبه کشی اثر علی رضا قلی والا)

مرگ کریم خان زند

کریم خان در ۱۱۹۳ هجری قمری درگذشت. فرزندان او هفت تن بودند.چهار پسر و سه دختر پس از مرگش بزرگ‌ترین پسرش ابوالفتح خان به فرمانروایی رسید.پس از پیروزی آقا محمدخان قاجار، دستور داد تا جسد را از آنجا به تهران انتقال دهند و زیر پایه تختش دفن نمایند.در زمان سلطنت رضاشاه استخوان های آن پادشاه عادل را جمع آوری كرده به عتبات فرستادند.

کریم خان زند بر روی تمبر پستی در دوران رضاخان

 ایل زند پیرو آیین تشیع

ایل زند پیرو آئین تشیع بودند.کریم خان نیز مردی متدین و مقید به آداب و رسوم مذهبی بود و حتی به تقلید از پادشاهان صفوی در ایام محرم به برگزاری مراسم عزاداری می پرداخت.خاصه آنکه معروف است تعزیه داری و نوحه خوانی ماه محرم به شیوه ای که در عصر قاجار اوج گرفت به زمان کریم خان مربوط می شود.(تاریخ تحولات سیاسی ایران در دوره های افشاریه و زندیه- دکتر رضاشعبانی-انتشارات سمت)

کریم خان زند شبیه ترین فرمانروا به کورش

کریم خان مردی شادمان‌روی، شوخ، و بزم‌دوست بود. در سواری و جنگ‌آوری بسیار دلاور و چیره‌دست بود. ساده، نیک‌اندیش و دادگر بود و تا جایی که شدنی بود از سخت‌گیری دوری می‌جویید.

در هزینه‌ها روش بهینه را به‌کار برده و ساده‌پوشی پیشه کرده و چیت ناصرخانی که از بروجرد برایش می‌آوردند می‌پوشید و گه‌گاه در صورت نیاز بر آرنج‌اش وصله می‌زد.

به دانشمندان و دانش‌جویان احترام می‌گذاشت و در کار دین پی‌ورزی و تعصب نداشت و به خرافات همه‌گیر، بی‌باوری و بی‌اعتقادی نشان می داد.

 این رفتارهای نیک، بخشش‌ها، ساختن دوست از میان دشمنان، احترام به باورهای دینی و دوری جستن از سخت‌گیری مذهبی، دوران جوانی سخت و دلاوری‌های جنگی فراوان باعث می‎شود میان کریم خان زند وکورش بزرگ همسانی‌ها و هماهنگی‌هایی ببینیم که تنها ویژه‌ی این دو شخص است (کورش محسنی-سلسله مقالات پژوهشی پیرامون تاریخ ایران/آریا پارس)

جایگاه زنان در حکومت کریم خان زند

زن در زندگی کریم خان جایگاه ویژه داشت. داور پاک دل، خوب می دانست که اگر به نیمی از جمعیت کشورش ارج ننهد و آزادی نسبی آنان را در اجتماع در نظر نگیرد، همانند گذشته با ترفند های سیاسی زنان در فروپاشی جامعه و دودمان او اثر خواهد کرد. بدین روی حتی رقیبان او که در جنگها ،سران لشگر و خانواده آنها را به اسارت می گرفتند،حق بی حرمتی و تجاوز به زنان زند نداشتند زیرا در غیر اینصورت به پاداش سخت و بی رحمانه کریم خان دچار می شدند.